Ofiary przemocy domowej, tak fizycznej, jak i psychicznej, a także poszkodowani innymi przestępstwami – m. in. na tle seksualnym, groźbami karalnymi czy nękaniem (stalkingiem) – wymagają szczególnej ochrony przed ich sprawcami, a często po prostu oprawcami. Polskie prawo taką ochronę zapewnia poprzez możliwość ustanowienia – nawet dożywotniego – bezwzględnego zakazu zbliżania się oraz kontaktowania się sprawcy przestępstwa z pokrzywdzonym, jak również nakazania sprawcy opuszczenia wspólnie zajmowanego mieszkania. W dzisiejszym wpisie wyjaśnię w jaki sposób takie zakazy i nakaz uzyskać.

Jak uzyskać zakaz zbliżania się, zakaz kontaktu, bądź nakaz opuszczenia wspólnego mieszkania?

Aby uzyskać zakaz zbliżania się, bądź kontaktu lub nakaz opuszczenia mieszkania w pierwszej kolejności musi zostać wszczęte postępowanie przygotowawcze przez prokuraturę lub Policję w związku z podejrzeniem popełnienia przestępstwa. Nie istnieje bowiem procedura, kiedy zakaz lub nakaz wydawany jest bez związku z jakimkolwiek postępowaniem. Dopiero, kiedy złożymy zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia konkretnego przestępstwa (np. znęcania się z art. 207 Kodeksu karnego czy wspomnianego stalkingu) prokurator może zastosować środki zapobiegawcze w postaci dozoru Policji wraz z zakazem zbliżania się (na konkretną odległość) i kontaktowania się z osobą pokrzywdzoną przestępstwem, a także – jeśli czyn dotyczy osoby wspólnie zamieszkującej – nakazać opuszczenie lokalu mieszkalnego. Aby tak się jednak stało, zebrane dowody (zeznania pokrzywdzonego i świadków, nagrania, zapisy rozmów etc.) muszą wskazywać na duże prawdopodobieństwo, że podejrzany popełnił przestępstwo, a jemu samemu muszą zostać postawione zarzuty.

W przypadku, gdy podejrzany złamie zastosowany zakaz lub nakaz – w zależności od okoliczności – prokurator może zamienić je na tymczasowe aresztowanie. Kiedy do sądu wpłynie akt oskarżenia, w zakresie dalszego stosowania zakazów i ich przedłużania decyduje sąd. Zakaz i nakaz stosować można aż do czasu prawomocnego wyroku (a w zasadzie – do rozpoczęcia wykonywania kary).

Zakazy i nakazy a wyrok. Czy zakaz zbliżania się oraz kontaktowania lub nakaz opuszczenia mieszkania obowiązują także po wyroku? 

Wszystko zależy od tego, czy taki środek karny zostanie orzeczony wobec oskarżonego w wyroku. W przypadku, kiedy zostanie on skazany za przestępstwa znęcania się, na tle seksualnym, gróźb karalnych, naruszenia nietykalności cielesnej i tym podobnych z bardzo dużą dozą prawdopodobieństwa należy przypuszczać, że wyrokiem sąd zakaże mu zbliżania się i kontaktowania się z pokrzywdzonym, a jeśli była nim osoba wspólnie zamieszkująca – także nakaże opuszczenie lokalu mieszkalnego. Należy pamiętać, że na etapie postępowania sądowego pokrzywdzony – jako oskarżyciel posiłkowy – może wnioskować o orzeczenie zakazów i nakazu.

Wyjątek od powyższego określony jest w art. 41a § 2 Kodeksu karnego – w razie skazania na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności na szkodę małoletniego sąd musi orzec powyższe zakazy i nakaz, a w razie ponownego skazania orzeka je dożywotnio.

Na ile orzeka się zakaz zbliżania się, kontaktu lub nakaz opuszczenia mieszkania przez sprawcę przemocy? Co grozi sprawcy za złamanie zakazów?

Zakazy, poza wyjątkiem zakreślonym w powyższym akapicie, orzeka się na okres od roku do lat 15, zaś nakaz opuszczenia lokalu – do lat 10. Co istotne, gdy oskarżonego skazano na bezwzględną karę pozbawienia wolności, czas na jaki orzeczono zakaz nie biegnie, dopóki kara więzienia nie zostanie wykonana.

Gdyby skazany załamał orzeczone zakazy lub nakaz popełni tym samym nowe przestępstwo z art. 244 Kodeksu karnego, za które grozi kara do 5 lat pozbawienia wolności.

Art. 244. Kto nie stosuje się do orzeczonego przez sąd (…) nakazu okresowego opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym, zakazu kontaktowania się z określonymi osobami, zakazu zbliżania się do określonych osób lub zakazu opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu (…) podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

Także w razie warunkowego umorzenia postępowania lub skazania na karę pozbawienia wolności w zawieszeniu sąd, w okresie próby, może nałożyć zakazy zbliżania się, kontaktowania czy nakaz opuszczenia mieszkania – maksymalnie na 3 lata. Jeżeli w okresie próby skazany złamie zakaz, sąd może mu karę więzienia odwiesić lub na nowo podjąć warunkowo umorzone postępowanie i na jego końcu wydać wyrok skazujący.

Sąd nie nałoży zakazów w wypadku uniewinnienia oskarżonego od zarzucanego mu czynu.

Zakazy i nakazy stosowne przez Policję. Ustawa o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie

Poza powyżej opisaną, generalną zasadą stosowania środków zapobiegawczych i karnych w postępowaniu karnym w związku z podejrzeniem popełnienia przestępstwa i ewentualnym późniejszym skazaniem, uprawnienia do nałożenia zakazów i nakazów ma również Policja. Policjant ma prawo wydać wobec osoby stosującej przemoc w rodzinie, stwarzającej zagrożenie dla życia lub zdrowia osoby dotkniętej tą przemocą, nakaz natychmiastowego opuszczenia wspólnie zajmowanego mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia lub zakaz zbliżania się do mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia. Nakaz lub zakaz są natychmiast wykonalne, stosuje się je na 14 dni, chyba, że sąd dokona ich przedłużenia, w związku z postępowaniem o zobowiązanie osoby stosującej przemoc w rodzinie do opuszczenia wspólnie zajmowanego mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia lub zakazania zbliżania się do mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia (art. 11a ustawy – o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie).

Podsumowanie

Słowem podsumowania:

1. polskie prawo przewiduje możliwości ochrony pokrzywdzonych przestępstwami m. in. znęcania się, na tle seksualnym, stalkingu (nękania) czy gróźb karalnych, a także doświadczających przemocy, przede wszystkim przemocy w rodzinie;
2. w ramach postepowania przygotowawczego prokurator może zastosować środki zapobiegawcze, m. in. w postaci zakazu zbliżania się, kontaktowania czy nakazu opuszczenia wspólnie zajmowanego lokalu, a następnie w wyroku sąd może takie zakazy orzec na nawet 15 lat;
3. również Policja może wydać tymczasowy zakaz zbliżania się czy nakaz natychmiastowego opuszczenia mieszkania, który po 14 dniach może być przez sąd przedłużony, w ramach postępowania o zobowiązanie osoby stosującej przemoc w rodzinie do opuszczenia mieszkania.

Kancelaria zastrzega, iż powyższy wpis nie stanowi porady prawnej, mogącej mieć zastosowanie do konkretnej sprawy. W celu umówienia się na indywidualną poradę proszę o kontakt telefoniczny lub mailowy.

Stan prawny: luty 2023 roku