ZATRZYMANIE I TYMCZASOWE ARESZTOWANIE – ADWOKAT WARSZAWA

Zatrzymanie i następujące po nim niekiedy tymczasowe aresztowanie rozpoczyna na ogół postępowanie karne przeciwko konkretnej osobie, która otrzymuje status podejrzanego. Jest to też etap najważniejszy, kiedy osoba podejrzana składa swoje pierwsze wyjaśnienia w sprawie, od których może zależeć nie tylko to, czy prokurator skieruje do sądu wniosek o zastosowanie tymczasowego aresztowania, ale również to, jakie będą szansę na korzystny wyrok w sprawie, w tym wyrok uniewinniający. Dlatego bardzo istotne jest, by od razu po zatrzymaniu skontaktować się z adwokatem, który odpowiednio doradzi i wesprze podejrzanego w trakcie czynności i pomoże uniknąć – czasem bardzo poważnych i uciążliwych – konsekwencji karnych. Moja kancelaria w Warszawie specjalizuje się i zajmuję się sprawami karnymi na co dzień, dlatego zachęcam do niezwłocznego kontaktu, jeżeli potrzebujecie Państwo pomocy doświadczonego adwokata w sprawach karnych. Skontaktować się z nami może nie tylko osoba zatrzymana czy podejrzana, ale również członkowie jej rodziny, jak i bliscy (partner/partnerka, znajomi), którzy mogą udzielić adwokatowi tymczasowego upoważnienia do obrony osoby zatrzymanej/aresztowanej. Dopilnuję, aby wszystkie czynności były przeprowadzone w należyty sposób, bez szkody dla podejrzanego (co ma np. miejsce przy nierzetelnie sporządzonych protokołach przesłuchań), zgłoszę też stosowne wnioski dowodowe, by dowody na korzyść podejrzanego po prostu nie przepadły (np. nagrania z miejsca zdarzenia).

Poniżej dowiecie się Państwo wszystkiego na temat zatrzymania oraz tymczasowego aresztowania – m. in. kiedy można zastosować ten środek zapobiegawczy, na jaki czas się go stosuje oraz jakie są możliwości uchylenia aresztu:

Zatrzymanie – kiedy jest możliwe i jak się odbywa?

Zatrzymanie to czynność polegająca na ujęciu osoby podejrzanej o popełnienie konkretnego przestępstwa i przymusowym doprowadzeniu jej w celu wykonania dalszych czynności procesowych – najczęściej przesłuchania, ale także wykonania oględzin ciała lub badań. Zatrzymanie dokonywane jest najczęściej przez Policję.

Policja może (a więc nie musi) kogoś zatrzymać:

• w razie przyłapania kogoś na „gorącym uczynku” i jednocześnie zachodzi obawa ucieczki lub ukrycia się osoby, zatarcia śladów przestępstwa lub nie można ustalić jej tożsamości
• w innych przypadkach, jeżeli istnieje przypuszczenie, że osoba popełniła przestępstwo z użyciem przemocy na szkodę osoby wspólnie zamieszkującej, a zachodzi obawa, że ponownie popełni przestępstwo z użyciem przemocy wobec tej osoby,

Policja musi kogoś zatrzymać:

• kiedy przestępstwo na szkodę osoby wspólnie zamieszkującej zostało popełnione przy użyciu broni palnej, noża lub innego niebezpiecznego przedmiotu,
• kiedy prokurator wyda zarządzenie o zatrzymaniu w razie: dobrowolnego niestawienia się na wezwanie, istnieje groźba utrudniania postępowania oraz gdy zachodzi potrzeba niezwłocznego zastosowania środka zapobiegawczego. W tych sytuacjach Policja wykonuje zarządzenie prokuratora i zatrzymuje osobę podejrzaną.

Zatrzymanie połączone jest najczęściej z przeszukaniem.

Osoba zatrzymana ma prawo niezwłocznego kontaktu z adwokatem, przed rozpoczęciem wykonywania jakichkolwiek czynności procesowych, a także ma prawo zawiadomić osobę najbliższą o zatrzymaniu.

Na zatrzymanie przysługuje zażalenie do sądu w celu zbadania zasadności, legalności oraz prawidłowości zatrzymania. W razie uznania bezzasadności lub nielegalności zatrzymania sąd zarządza natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego.

Ile trwa zatrzymanie przez Policję?

Zatrzymanie może trwać maksymalnie 48 godzin, chyba, że skierowano wniosek do sądu o zastosowanie tymczasowego aresztowania – wtedy łączny czas zatrzymania (wraz z rozpoznaniem wniosku o tymczasowe aresztowanie) nie może przekroczyć 72 godzin.

Co oznacza tymczasowe aresztowanie i na czym polega?

Tymczasowe aresztowanie to jeden ze środków zapobiegawczych przewidzianych w polskim prawie karnym. Jest on używany przez prokuratorów dość często, czasem wręcz nadużywany.

Tymczasem ustawa jasno określa, kiedy tymczasowe aresztowanie można stosować, a kiedy nie, wobec kogo oraz na jaki czas można kogoś aresztować.

Kto może zostać tymczasowo aresztowany?

Tymczasowo aresztować można osobę podejrzaną lub oskarżoną o popełnienie konkretnego przestępstwa (a więc nie wykroczenia). W postępowaniu przygotowawczym (a więc przed prokuratorem lub Policją) można stosować tymczasowe aresztowanie tylko wobec osoby, której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów i dokonano jej przesłuchania, chyba że nie jest możliwe z powodu jej ukrywania się lub nieobecności w kraju. Wtedy można kogoś aresztować bez doręczenia komuś postanowienia o zarzutach lub jego przesłuchania. Oznacza to, że taka osoba, która przebywa zagranicą, wróci do kraju i dowiedzą się o tym organy ścigania, trafi wprost do aresztu.

Kto stosuje tymczasowe aresztowanie?

Aresztowanie w postępowaniu przygotowawczym stosuje prokurator za zgodą sądu, zaś po wniesieniu aktu oskarżenia – sąd samodzielnie. Tymczasowe aresztowanie może być zastosowane wyłącznie na podstawie postanowienia, które zawiera datę początkową i końcową stosowania tymczasowego aresztowania oraz uzasadnienie zastosowania tego środka wraz z wyszczególnieniem dowodów, które wskazują na popełnienie przestępstwa.

W jakich przypadkach i kiedy stosuje się tymczasowe aresztowanie?

Tymczasowe aresztowanie stosować można w celu:

• zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania (jest to pojęcie oczywiście ogólne, które można interpretować dość swobodnie),
• lub zapobiegnięcia popełnieniu przez oskarżonego nowego, ciężkiego przestępstwa.

Tymczasowe aresztowanie można stosować tylko wtedy, gdy zebrane dowody wskazują na duże prawdopodobieństwo, że podejrzany popełnił przestępstwo.

Powyższe stanowią tzw. „przesłanki ogólne”, natomiast by zastosować tymczasowe aresztowanie musi być spełniona przynajmniej jedna z przesłanek szczególnych, którymi są:

• uzasadniona obawa ucieczki lub ukrycia się podejrzanego, zwłaszcza wtedy, gdy nie można ustalić jego tożsamości albo nie ma on w kraju stałego miejsca pobytu,
• uzasadniona obawa, że podejrzany będzie nakłaniał do składania fałszywych zeznań lub wyjaśnień albo w inny bezprawny sposób utrudniał postępowanie karne,
• zarzucenie podejrzanemu popełnienie przestępstwa zagrożonego karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 8 lat, albo gdy sąd pierwszej instancji skazał oskarżonego na karę pozbawienia wolności nie niższą niż 3 lata,
• uzasadniona obawa, że podejrzany, któremu zarzucono popełnienie zbrodni lub umyślnego występku, popełni przestępstwo przeciwko życiu, zdrowiu lub bezpieczeństwu powszechnemu, zwłaszcza gdy popełnieniem takiego przestępstwa groził.

Innymi słowy – tymczasowe aresztowanie zostanie zastosowane dopiero wtedy, kiedy np. potrzebne jest to do zapewnienia prawidłowego roku postępowania, poprzez odizolowanie od świadków, żeby nie mógł on w żaden sposób wpływać na ich przyszłe zeznania, a do tego inne dowody w sprawie muszą z dużym prawdopodobieństwem graniczącym z pewnością wskazywać, że to właśnie ta osoba dopuściła się przestępstwa.

Kiedy nie można zastosować tymczasowego aresztowania?

Są jednak sytuacje, w których pomimo występowania przesłanek do zastosowania tymczasowego aresztowania, aresztu zastosować nie można lub nie trzeba. Będzie to miało miejsce w następujących przypadkach, gdy:

• wystarczający jest inny środek zapobiegawczy (a więc dozór policyjny lub poręczenie majątkowe popularnie nazywane „kaucją”),
• pozbawienie podejrzanego wolności spowodowałoby dla jego życia lub zdrowia poważne niebezpieczeństwo lub pociągałoby wyjątkowo ciężkie skutki dla podejrzanego lub jego najbliższej rodziny,
• na podstawie okoliczności sprawy można przewidywać, że sąd orzeknie w stosunku do podejrzanego karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania („zawiasów”) lub karę łagodniejszą albo że okres tymczasowego aresztowania przekroczy przewidywany wymiar kary pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia („zawiasów”),
• przestępstwo zagrożone jest karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą roku.

Zastrzec jednak należy, że o ile w dwóch ostatnich sytuacjach sąd kategorycznie nie może zastosować tymczasowego aresztowania, nie dotyczy to sytuacji, kiedy podejrzany ukrywa się, uporczywie nie stawia się na wezwania lub w inny bezprawny sposób utrudnia postępowanie albo nie można ustalić jego tożsamości, a także gdy zachodzi wysokie prawdopodobieństwo orzeczenia środka zabezpieczającego polegającego na umieszczeniu sprawcy przestępstwa w zakładzie zamkniętym.

Istotne jest to, że każdą z tych okoliczności trzeba odpowiednio wykazać i przekonać sąd, że w tej konkretnej sprawie nie ma podstaw do stosowania tymczasowego aresztowania. W tej sytuacji niezbędna jest pomoc adwokata, który podpowie na co zwrócić uwagę, jakie dokumenty przygotować oraz jak postępować przed prokuratorem lub przed sądem by nie trafić do aresztu!

Jak długo trwa tymczasowe aresztowanie?

Generalna zasada jest taka, że tymczasowe aresztowanie trwa do trzech miesięcy. Jednakże przed upływem tego okresu tymczasowe aresztowanie może zostać przedłużone na kolejne trzy miesiące, a maksymalnie tymczasowe aresztowanie – w postępowaniu przygotowawczym – może trwać 12 miesięcy. Przed każdym przedłużeniem wyznaczane jest posiedzenie sądowe, na którym sąd bada czy nadal istnieją przesłanki do stosowania najsurowszego środka zapobiegawczego, jakim jest tymczasowe aresztowanie.

Jeżeli sprawa trafi do sądu, maksymalny okres tymczasowego aresztowania nie powinien przekroczyć 2 lat do czasu wydania wyroku przez sąd I instancji. Nie powinien, bo przepisy umożliwiają przedłużenie tymczasowego aresztowania na dalszy, nieoznaczony okres, jeżeli np. istnieje konieczność wykonywania czynności dowodowych w sprawie o szczególnej zawiłości lub oskarżony celowo przewleka postępowanie. Tej zasady nie stosuje się, jeżeli kara za zarzucane przestępstwo nie przekracza trzech lat (postępowanie przygotowawcze) lub pięciu lat (postępowanie sądowe).

Czy można się odwołać od zastosowania tymczasowego aresztowania?

Tak, na postanowienie o zastosowaniu lub przedłużeniu tymczasowego aresztowania przysługuje środek odwoławczy – zażalenie. Wnosi się je do sądu wyższej instancji (okręgowego lub apelacyjnego), za pośrednictwem sądu, który wydał postanowienie, w terminie 7 dni od jego ogłoszenia, a jeżeli strona nie była obecna na ogłoszeniu w budynku sądu – w terminie 7 dni od doręczenia postanowienia podejrzanemu na adres aresztu lub jego obrońcy na adres kancelarii. Moja kancelaria pomaga przygotować zażalenie, poparte stosowną argumentacją, która przekona sąd odwoławczy do zmiany orzeczenia sądu I instancji.

Czy tymczasowe aresztowanie można uchylić?

Tak, tymczasowe aresztowanie można uchylić w każdym czasie. W postępowaniu przygotowawczym może to zrobić prokurator, a w postępowaniu sądowym – sąd. Organy te mogą uchylić tymczasowe aresztowanie same z siebie lub na wniosek podejrzanego (oskarżonego) lub jego obrońcy, jeżeli uznają, że nie ma przesłanek do dalszego stosowania tego środka zapobiegawczego. Dlatego bardzo ważne jest przygotowanie stosownej argumentacji, która przekona prokuratora lub sąd o braku podstaw do dalszego stosowania aresztu. W postępowaniu przygotowawczym można też pójść z prokuratorem na ugodę – np. uzgodnić uchylenie tymczasowego aresztowania w zamian za złożenie wyczerpujących wyjaśnień i dobrowolne poddanie się karze. W tych wszystkich aspektach moja kancelaria w Warszawie jest w stanie pomóc i udzielić odpowiedniej do sytuacji rady oraz wsparcia.

Jeżeli natomiast tymczasowe aresztowanie zostało już zastosowane, jego koniec następuje w dacie określonej w postanowieniu sądu, chyba, że prokurator wystąpi z wnioskiem o jego przedłużenie – wtedy od sądu zależy czy areszt zostanie przedłużony, czy też nie.

Wnioskować o uchylenie można w każdym czasie – gdy prokurator lub sąd nie przychyli się do wniosku, podejrzanemu (oskarżonemu) przysługuje zażalenie, ale tylko, gdy wniosek został złożony po upływie co najmniej 3 miesięcy od dnia wydania postanowienia.

Czy ktoś się dowie, że zostałem tymczasowo aresztowany?

W wypadku zastosowania tymczasowego aresztowania, sąd zawiadamia osobę najbliższą (małżonka, dziecko, rodziców) – może to być osoba wskazana przez podejrzanego. Ponadto, można zawiadomić jeszcze inną osobę, niebędącą członkiem rodziny. O aresztowaniu sąd ma obowiązek zawiadomić także pracodawcę oraz władze szkoły/uczelni, jeżeli podejrzany uczy się.

Co dzieje się z dziećmi i moim mieszkaniem w przypadku tymczasowego aresztowania?

Jeżeli podejrzany jest samotnym rodzicem wychowującym małoletnie dzieci, które zostałyby bez opieki, sąd ma obowiązek zawiadomić niezwłocznie sąd opiekuńczy, który zapewni dzieciom opiekę (np. innego członka rodziny). To samo dotyczy sytuacji, jeżeli aresztowany opiekował się osobą schorowaną lub niesamodzielną – zawiadamiany jest wtedy organ opieki społecznej. Jeżeli jest potrzeba zabezpieczenia mienia lub mieszkania tymczasowo aresztowanego, sąd również w tym wypadku podejmuje stosowne działania, wydając odpowiednie zarządzenie. O wszystkich decyzjach sądu aresztowany jest zawiadamiany.

Czy osoba tymczasowo aresztowana może kontaktować się z bliskimi? Widzenia z tymczasowo aresztowanym

I tak, i nie. O ile osoba bliska dla podejrzanego ma prawo do kontaktu listownego, telefonicznego, a nawet widzeń w areszcie śledczym, nie może korzystać z tych praw swobodnie. Tymczasowo aresztowany pozostaje bowiem do dyspozycji prokuratora i sądu i organy te muszą najpierw wydać zgodę na kontakt z nim. Zgoda taka zostanie wydana, jeżeli nie zakłóci to toku postępowania – jeżeli np. prokurator uzna, że osoba z zewnątrz mogłaby przekazać aresztowanemu informacje, które mogłyby wpłynąć na treść jego wyjaśnień (lub na odwrót – podejrzany mógłby przekazać informacje, które wpłynęłyby na zeznania świadków) takiej zgody może nie wydać.

Aby uzyskać zgodę na kontakt/widzenie, należy złożyć do prokuratora lub sądu stosowny wniosek z krótkim uzasadnieniem. W przypadku odmowy wyrażenia zgody, aresztowanemu, jak i osobie najbliższej przysługuje zażalenie do sądu lub do prokuratora nadrzędnego, które należy wnieść w terminie 7 dni od odebrania zarządzania o odmowie wyrażenia zgody.

Kancelaria zastrzega, iż powyższy wpis nie stanowi porady prawnej, mogącej mieć zastosowanie do konkretnej sprawy. W celu umówienia się na indywidualną poradę, proszę o kontakt telefoniczny lub mailowy.

Stan prawny: wrzesień 2022 roku